lời mở đầu

Mở Đầu: Tư Duy Hằng Ngày Và Siêu Nhận Thức

• Tư duy là hoạt động chúng ta làm hằng ngày, thường trong vô thức
• Siêu nhận thức (metacognition) là việc nghĩ về quá trình suy nghĩ của chính mình, ví dụ như cách bạn đưa ra quyết định ăn gì hay khi nào dậy đi làm
• Nhận thức được cách hình thành suy nghĩ là bước đầu tiên để phát triển kỹ năng tư duy phản biện

Tư Duy Phản Biện Là Gì Và Tại Sao Nó Quan Trọng?

Định nghĩa và mục đích

• Tư duy phản biện là một phương pháp để xem xét cẩn thận những suy nghĩ và niềm tin của bạn, đồng thời tương tác với ý tưởng của người khác một cách thận trọng
• Nó không có nghĩa là "phê phán gay gắt" mà chủ yếu là duy trì một cuộc tranh luận hợp lý, bình tĩnh và trí thức
• Nó cho phép bạn phân tích lập luận của người khác và chỉ ra lỗi sai mà không cần lăng mạ hay sỉ nhục

Lợi ích

• Giúp những cuộc hội thoại hằng ngày và quyết định của bạn trở nên dễ dàng hơn và được cân nhắc cẩn thận hơn
• Giúp giải quyết những vấn đề phức tạp, từ những vấn đề vĩ mô như biến đổi khí hậu đến những vấn đề nhỏ hơn như bắt đầu tập thể dục
• Giúp lọc thông tin và sử dụng chúng hiệu quả nhất có thể trong thời đại Internet có quá nhiều thông tin (không phải lúc nào cũng chính xác)
• Là một chiến lược tốt cho các dự án nhóm hoặc công việc hợp tác, tạo ra môi trường lý tưởng cho tương tác trí tuệ
• Có thể kích thích sự sáng tạo bằng cách sử dụng tư duy logic để khám phá những ý tưởng ít phổ biến nhưng hợp lý, hoặc những giải pháp tốt hơn

Tư duy phản biện KHÔNG phải là chỉ biết nhiều kiến thức hay giỏi ghi nhớ thông tin. Thay vào đó, người có tư duy phản biện tập trung vào CÁCH HỌ BIẾT hơn là CÁI HỌ BIẾT. Họ sử dụng kiến thức để dự đoán hậu quả, giải quyết vấn đề và chọn lọc thông tin mới

Những Trở Ngại Và Sai Lầm Phổ Biến Trong Tư Duy

Bộ não và định kiến

• Bộ não có thể nghĩ về quá khứ, tương lai nhưng cũng có thể đánh lừa chúng ta
• Chúng ta đều có những định kiến vô thức dựa trên kinh nghiệm và kiến thức, ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ và có thể đánh lừa đánh giá của chúng ta
• Cảm xúc và "bản năng" thường dẫn đến những kết luận không phải lúc nào cũng đúng, đặc biệt trong thế giới hiện đại phức tạp

Duy ý chí và ngụy khoa học

• "Duy ý chí" (wishful thinking) đặc biệt gây hại vì nó hướng chúng ta đến những kết luận chúng ta muốn đưa ra thay vì những kết luận chính xác. Cách tốt nhất để chống lại điều này là tập trung vào bằng chứng khách quan
• Ngụy khoa học cũng dẫn đến những kết luận không chính xác vì nó không dựa trên sự khách quan hay bằng chứng được xem xét nghiêm ngặt
• Người tư duy phản biện có thể nhận ra khoa học thuần túy thông qua phương pháp thẩm định cụ thể, hợp lý và logic

Thiên kiến xác nhận

• Nếu chúng ta sống dựa vào cảm xúc và niềm tin không có căn cứ, chúng ta sẽ dần xa rời bản chất vấn đề vì quan điểm của chúng ta làm bẻ cong chúng
• Chúng ta có xu hướng hứng thú với việc tìm kiếm bằng chứng ủng hộ quan điểm của mình hơn là đưa ra kết luận từ bằng chứng chúng ta nhìn thấy
• Tư duy phản biện là rất cần thiết để tránh bị thao túng và dắt mũi trong thời đại thông tin dồi dào (đúng hoặc sai lệch)

Phát Triển Kỹ Năng Tư Duy Phản Biện

• Tư duy phản biện không phải là kỹ năng bẩm sinh, chúng ta phải học hỏi và luyện tập. Tin tốt là ai cũng có thể học được
• Bắt đầu bằng việc nhận ra những lỗi sai trong chính cách suy nghĩ của bạn
  • Kiểm tra những ngụy biện logic (lỗi sai trong quá trình hợp lý hóa suy nghĩ)
  • Kiểm tra những lầm tưởng trước đó và xem cái nào là sai
  • Đặt câu hỏi về trí nhớ của bạn (không phải lúc nào cũng chính xác) và liệu những dự đoán/ "giác quan thứ 6" có đúng hay không
• Siêu nhận thức là rất quan trọng để sửa lỗi sai phổ biến. Bạn có thể áp dụng các quá trình sau
  • Theo dõi tiến trình suy nghĩ của bạn (ví dụ: ghi chép)
  • Thực hiện những thay đổi nếu thấy có điều gì đó không tốt hoặc cần cải thiện
  • Tự ý thức được những chiến lược suy nghĩ
  • Suy nghĩ xem những kinh nghiệm bạn rút ra có sự kết nối với nhau ra sao
• Siêu nhận thức như việc tiếp nhận "sự nghi ngờ khoa học" về điều mà bạn chưa bao giờ thắc mắc trước đó
  • "Nghi ngờ khoa học" có nghĩa là nghi ngờ một cách thông minh, phân tích quá trình tư duy bản thân và cách bạn biết những điều bạn đã biết thông qua bằng chứng khách quan
  • Nghiên cứu suy nghĩ của bạn giống như một đối tượng nghiên cứu khoa học để tìm ra sự thật, thay vì những cái chúng ta mong muốn là sự thật
• Hiểu bản chất của kiến thức
  • Người có tư duy phản biện hiểu rằng bằng chứng khoa học duy nhất có thể quan sát được là tự nhiên, những hiện tượng thiên nhiên phải có nguyên nhân tự nhiên
  • Họ biết rằng thuyết khoa học không đồng nghĩa với sự thật, luôn có lỗi sai do yếu tố con người trong quan sát thực nghiệm, và thông tin luôn có thể được cải thiện với dữ liệu mới – đây là điều tốt
  • Kết luận dựa trên bằng chứng thực nghiệm sẽ được cân nhắc cẩn thận hơn
• Những kỹ năng mà một người tư duy phản biện cần phát triển bao gồm
  • Hiểu được những logic đằng sau những ý niệm và học thuyết
  • Có thể phân tích và công thức hóa những lập luận
  • Có thể xây dựng những giải pháp từng bước
  • Xác định tính hợp lệ của những ý tưởng
  • Có thể xem xét những lý do đằng sau đức tin của chính bạn

Đặc Điểm Của Người Có Tư Duy Phản Biện Tốt

• Chìa khóa chính là sự tự nhận thức. Bạn cần phải đánh giá trung thực những điều bạn từng nghĩ là đúng và quá trình suy nghĩ dẫn đến kết luận đó
• Nếu lý lẽ không hợp lý hoặc bị ảnh hưởng bởi kinh nghiệm, cảm xúc, hãy cân nhắc sử dụng tư duy phản biện
• Những người tư duy phản biện nổi tiếng thường có chung các đặc điểm sau
  • Sự tò mò về nhiều chủ đề đa dạng
  • Nhận thức rõ về những tình huống có thể dùng tư duy phản biện
  • Tự tin vào những lý lẽ của mình
  • Luôn muốn thu nạp thêm nhiều kiến thức mới
  • Hiểu được những quan điểm của người khác
  • Cởi mở để cải thiện đức tin
  • Có sự khách quan trong việc đánh giá lý lẽ
  • Tự nhận thức được những định kiến và những khiếm khuyết của mình
  • Đánh giá cẩn thận khi thay đổi quan điểm
  • Sẵn sàng thay đổi một luận điểm sai khi được giải thích hợp lý
• Tầm quan trọng của việc tương tác với người khác
  • Người tư duy phản biện biết rằng họ cần thu thập ý tưởng và đức tin của mọi người
  • Người khác có thể đưa ra góc nhìn mới, chỉ ra lỗ hổng trong logic của bạn
  • Không nhất thiết phải đồng ý hoàn toàn, nhưng một cuộc thảo luận phản biện là bài tập tư duy cực kỳ hiệu quả
  • Lắng nghe người khác giúp bạn nhận ra rằng phạm vi tri thức của bạn không phải là vô hạn, không ai có thể biết hết mọi thứ
  • Chia sẻ và đánh giá kiến thức một cách phê bình giúp mở rộng tâm trí và bước ra khỏi vùng an toàn

Kết Luận: Mục Tiêu Cuối Cùng Của Tư Duy Phản Biện

• Tư duy phản biện không phải là chỉ biết vài thứ hay xác nhận những điều bạn đã biết
• Thay vào đó, nó xoay quanh việc tìm kiếm sự thật – và biến chúng trở thành thứ mà bạn biết